DŽEVDET - DŽEKA MUMINOVIĆ

четвртак, 13. децембар 2012.

Podizanje voćnjaka na velikim parcelama

Voćnjak u Vrbici:

Објавио Dzeka Muminovic у 13:40

Старији пост Почетна

Основни подаци о мени

Dzeka Muminovic: Plav, Montenegro, Montenegro; Ing agronomije,sci pomolog uža specijalnost:šumska borovnica

Прикажи мој комплетан профил

e-mail

dzeka.muminovic@gmail.com

MUMINOVICI

http://muminovici.blogspot.com/

Архива чланака

MORFOLOŠKO-BIOLOŠKE KARAKTERISTIKE NEKIH TIPOVA ŠUMSKE BOROVNICE NA TERITORIJI OPŠTINE PLAV

Izvod iz knjige: ŠUMSKA BOROVNICA
MALINA

AUTOR:
Dipl.inž.Dževdet Muminović

UVOD

Borovnica pripada odeljku Angiospermae – skrivenosemenjače , klasi Dicotiledoneae , potklasi Dillendidae , familiji Fricaceae , rodu Vaccinium . Od roda Vaccinium,koji sadrži 130 vrsta za nas je najvažnija vrsta Vaccinium myrtillus L. u narodu poznata pod imenom obična ili šumska borovnica.U literaturi možemo naći sinonime za Vaccinium myrtillus ,Vaccinuim montanum Salist.,Myrtillus niger Gilib., Myrtillus
Silvatica Butani, Vaccinium Canadense Kalm. idr.
U našem narodu je poznata pod imenom :borovje, divnica, borovača, borovnica, crna jagoda, borovnjak, brusovnica idr.
Vrsta borovnice Vaccinium myrtillus (šumska borovnica) rasprostranjena je u srednoj i sjevernoj Evropi sve do 70 ° severne geografske širine u visokim planinama Španije ,sjeverne i srednje Italije i na Balkanskom poluostrvu.U Italiji,na Alpima i Apeninima ide do 2.500 m n.v.,a na Kavkazu i do 2.700.m n.v.U Rusiji je ima u tundrama i šumama u zapadnom i istočnom Sibiru.U Sjevernoj Americi se prostire od države Kolorado do Aljaske.Ima je u Nemačkoj,Austriji,Engleskoj i na Islandu.Rasprostranjena je na planinama Makedonije ,Slovenije,Bosne i Hrvatske.U Jugoslaviji je rasprostranjena na visokim planinama Dinarskog sistema Srbije i Crne Gore u pojasu šuma hrasta,bora i smrče.
Ne odgovaraju joj sjenoviti tereni u gustim šumama,gdje nema dovoljno svjetlosti.U našoj zemlji borovnica najvećim dijelom naseljava površine iznad šuma,zatim površine koje su nekad bile pod šumama,kao i osvijetljene šumske terene.Na nekim našim planinama šumska borovnica (Vaccinu myrtillus) je u zajednici sa
bresnicom (Vaccinum vitis idaee L.) i divljom ružom (Rosa sp.),poleglom klekom (Juniperus sp.),vrijesom,a od trava dominira tipac(Nordus stricta),i gradi poseban vid vegetacije,koji je poznat pod imenom vriština.Ovakav vid vegetacije pokriva velike prostore na našim planinama:Kopaoniku,Šari,Prokletijama,Bogićevici, Đeravici,Komovima, Bjelasici,Sinjajevini,Durmitoru ,Treskavici i mnogim drugima.
Kao samonikla šumska voćka,borovnica je veoma rasprostranjena na obroncima plavo-gusinjskih planina:Visitoru Čakoru,Golešu,Bogićevici, Koviljači,Babinom Polju idr.,gdje se godišnje obere i otkupi 80 – 130 tona borovnice.
Potencijalni privredni značaj ove voćne vrste u ovom kraju je vrlo veliki ,jer njeni plodovi sadrže veliki broj različitih materija koje su značajne za život i zdravlje čovjeka.Njeni plodovi su vrlo traženi na inostranom i domaćem tržištu.Posebno se ističe ljekovitost borovnice.Ljekovito djelovanje obezbeđuju ne samo vitamini i mikro elementi (naročito bakar i gvožđe) već i antocijani i tanini.Vrlo je važno napomenuti da se naročito šumska-divlja borovnica odlikuje velikom količinom korisnih antocijana.Dejstvom antocijana iz borovnice poboljšava se oštrina vida. Dokazano je da borovnica djeluje najbolje na zidove krvnih sudova i regeneriše purpur retine u oku.Pored toga antocijan borovnice čini jakim baktericidom i djeluje antikarcenogeno.Dokazano je da ekstrakt borovnice za 24 časa ubija bacile filoidne groznice.Francuski preparat Difrarel napravljen je na bazi borovnice i jedan je od najboljih farmaceutskih lekova za otklanjanje poremećaja vida.Piloti francuskog vazduhoplovstva uzimali su prije noćnog polijetanja kompot od borovnice radi pojačanja noćnog vida.
Bez preterivanja se može reći da je biološka vrijednost borovnice mnogo veća nego bilo koje druge namirnice. To znači da je redovna potrošnja,čak i malih količina ovog voća vrlo pouzdano
sredstvo protiv djelovanja mnogih činilaca koji ugrožavaju zdravlje čovjeka.
Cilj ovog rada je bolje upoznavanje biološko genetskih i proizvodnih svojstava šumske borovnice na obroncima plavo-gusinjskih planina radi unapređenja proizvodnje i njene rentabilnosti.Smatram da neke forme i biotipovi šumske borovnice
(Vaccinium myrtilus ) mogu poslužiti i kao početni materijal u oplemenjivanju ove voćne vrste i stvaranju novih kultivisanih i visokoproduktivnih sorti.

ZNAČAJ ISTRAŽIVANJA BOROVNICE

Plod borovnice ima višestruku upotrebnu vrijednost.Upotrebljava se za jelo u svežem stanju sa i bez šećera.Plod šumske borovnice ima prijatan miris i nakisjelo sladak i malo opor ukus,što je čini vrlo prijatnom za jelo u svežem stanju.
Pored upotrebe u svježem stanju plodovi borovnice se mogu upotrijebiti kao suvi i prerađeni u vino,rakiju,džemove,razne sokove,juhe, kaše, kolače,želea,likere,razne napitke od fermetisanih listova,kompote, sirupe,marmelade i slatka.Pulpa od borovnice,rashlađena i zamrznuta borovnica omogućava njenu dužu upotrebu radi spravljanja navedenih proizvoda.Plava boja soka borovnice potiče od antocijana mirtilina.Ovu osobinu soka borovnice koristimo za bojadisanje alkoholnih (vino,likeri) i bezalkoholnih pića pri čemu ovi proizvodi dobijaju lijepu plavu boju.

Plod borovnice sadrži u znatnim količinama vode 81-90%, bjelančevina 0,15-1,15%, masti 0,30-0,80%,suve materije 10-12,2%, ukupnih šećera 7,8-8,8 % ,invertnog šećera 7,6-8,6 % ,
jabučne i limunske kiseline 0,18-1,2% , pektina 0,4-0,6% , celuloze 0,5-2,1% , mineralnih materija 0,2-1,3% , taninskih materija;biljnih
materija mirtilina i neomirtilina koji snižavaju višak šećera u krvi kod dijabetičara ; glukozide epikolin i vakcinin;vitamin C; inozit;
mineralne materije: kalijum,magnezijum, fosfornu kiselinu, kalcijum,gvožđe,bakar ;arbutin;razne enzime;antocijane idr.Zato je izvrsna hrana za čovjeka jer ima veliku hranljivo-zaštitnu vrijednost.

Zbog sadržaja taninskih materija i arbutina plodovi borovnice i list borovnice služe u narodnoj medicini i farmaciji kao lijek za liječenje proliva, katara crijeva i želuca,hroničnog kolitisa,pojave gasova,hemoroida, parazitskih glista,zapaljenja mokraćnih kanala,snižavanja šećera u krvi, a kao izvor antocijana djeluje vrlo dobrotvorno na jačanje vida i prevenciju bolesti vezanih za oči.
Borovnica uspijeva na zemljištima izrazite kiselosti (sa PH između 4 i 5),koja joj jedino i odgovaraju,nepovoljnim za ma koju drugu proizvodnju hrane ,a takvih zemljišta ima dosta u plavskoj opštini,Crnoj Gori i drugim krajevima Jugoslavije.Ovom kulturom na ovakvim terenima postiže se vezivanje labilnih terena i suzbijanje erozije zemljišta čije je djelovanje često pustošeće i to na biološkim osnovama,što garantuje najveću efikasnost.
Od svih koristi borovnice ističu se posebno dvije i to:proizvodnja hrane na izrazito šumskim zemljištima nepogodnim za dobijanje ma kakve upotrebljive ljudske hrane i velika
tehnološko-hranljivo-zaštitna vrijednost njenih plodova koji djeluju baktericidno,antiseptično,antidijabetalno, antisklerotično,
antiputridno,antiskorbutno itd.Plodovi borovnice predstavljaju znatan izvor novčanih sredstava seoskog stanovništva ,koje preko nje djelimično iskorištava svoju radnu snagu ,ne ulažući nikakva sredstva u procesu njene proizvodnje.
Prerađivačka industrija u Crnoj Gori i Jugoslaviji ima u ovoj kulturi izvrsnu tržišnu sirovinu ,kako na domaćem,tako i na inostranom tržištu.U reonu plavske opštine ubere se od 80-130 tona borovnice,mada se nedovoljno iskoriste postojeći kapaciteti zbog nerazvijenih saobraćajnica i neorganizovane berbe plodova.

BOTANIČKE OSOBINE BOROVNICE ( Vaccinium myrtillus)

Šumska borovnica je dikotiledona dugogodišnja žbunasta listopadna biljka iz porodice Ericcaceae ili vrijesa sa rodom Vaccinium i samoniklom Vaccinium myrtillus,koju je mogućprivesti kulturi,kultivisati i oplemeniti na nadmorskoj visini od 500-750 m.

Njen nadzemni deo prilično je granat.Visina se kreće od 10-50 cm, rijetko kad visočije uz bukove šume gdje se bori za veći procenat vazduha, svjetlosti i fizički prostor.

Najmlađe grane su uglaste ili četvrtaste,sa četiri paralelna rebra u koja su ugrađena mehanička tkiva kako bi grane lakše odoljevale uticaju raznih faktora i održale se uspravno.Kora mladih grana zelene je boje i na njoj su naizmenično postavljeni,u pazušcima listova pupoljci iz kojih će se, u narednoj vegetacionoj periodi razviti izdanci.Vršni djelovi stabla propadaju za vrijeme naredne zime od jakih mrazeva ili biljojeda tokom vegetacije.
Listovi su po obliku jajasti,po rubu pilasti,s obje strane zeleni , na vrlo kratke lisne drške,zbog čega imaju izgled sjedećih listova koji imaju naizmjeničan raspored na stablu.Listovi svake godine redovno opadaju.
Cvjetovi su razvijeni iz pazuha listova i dvopolni su.Cvijetni omotač sastavljen je iz 5-8 čašičnih i 5-8 kruničnih listića.Cvijetovi su blijedozeleni,crvenkasti.Cvjeta u maju mjesecu i početkom juna u zavisnosti od nadmorske visine i sniježnog pokrivača.
Plodovi sazrijevaju jula,avgusta ili septembra mjeseca.Svi podzemni izdanci su valjkasti i čvrsti na kidanje ,elastični i prilično dugi,čak i preko 60 cm.Mladi podzemni izdanci razvijaju se iz adventivnih pupoljaka koji su pokriveni opalim šumskim lišćem.Da su ovo podzemni izdanci a ne korenje dokazuje činjenica da nema ljuspastih listića u pupoljcima.Ima dokaza da se borovnica većim dijelom razmnožava vegetativno.Žbun borovnice ima žilast korjenov sistem koji se uglavnom površinski širi , pa iz njega lako izlaze izdanci te se zbog toga najviše razmnožava vegetativnim putem.Borovnica je entomofilna i medonosna biljka.Prema većem broju autora borovnica se oprašuje autogamno i ksenogamno.A.Warming navodi da je kod borovnice moguće samooprašivanje.
Vrlo je interesantno ,a i neizvjesno na koji način borovnica osvaja nove terene koji su udaljeni od mjesta naseljenih ovom biljkom.Prirodno je da borovnica isključivo učestvuje dopunjujući se međusobno vegetativnim i generativnim razmnožavanjem.Prve biljke na terenima najvjerovatnije se razvijaju iz sjemena prenijetog preko životinja i vode,a po formiranju novih zajednica ulogu preuzima vegetativno razmnožavanje preko nadzemnih izdanaka.Podzemni izdanci omogućavaju borovnici da preživi dosta česte požare,te ako sagori površinski, podzemni djelovi dopunskih izdanaka ostaju zdravi i sposobni za dalju reprodukciju.

OBJEKAT I METODE RADA

Ispitivanjem morfološko-bioloških,fizioloških i privrednih osobina ove voćne vrste počeli smo 1999. i 2000.god.na tri lokaliteta na obroncima planina Koviljače i Bogićevice u Crnoj Gori.
Na lokalitetu Laz borovnica je u sastavu bukovih šuma,na drugom lokalitetu zvanom Hrid je u sastavu četinarskih šuma (bora i smrče), a na trećem lokalitetu u Ornicama je u zajednici sa travama i klekom na otvorenom prostoru.Nadmorska visina sva tri lokaliteta je od 1200 – 1900 m, a lokaliteti su udaljeni jedan od drugog 4-10 km.Od žbunastog rastinja je prisutna divlja ruža (Rosa sp.), kleka(Juniperus sp.) i brusnica (Vaccinium vitis adeae L.), a od trava dominira tipac (Nordus stricta).
Visina žbuna i dužina jednogodišnjih lastara mjerena je metrom, zasebno svaka grančica do 3 cm dužine , a grančice ispod 3 cm dužine brojili smo pa ih prevodili na dužinu u centimetrima.Od fenofaza borovnice pratimo: početak vegetacije, cvetanje,početak zrenja i kraj vegetacije.

Početak vegetacije smo registrovali pri pojavi prvih listića (“mišje uši”).Početak cvetanja – datum otvaranja 25% cvjetova, a puno cvetanje -datum otvaranja 90% cvjetova.Početak sazrijevanja – datum sazrelih 25% plodova, a puna berba – datum sazrijevanja 90% plodova.Plodovi ne sazrijevaju istovremeno,pa je berba vršena u tri navrata.Za utvrđivanje mase plodova uzimali smo po 100 plodova od svake berbe i mjerili na analitičkoj meltler vagi na četiri decimale.Dužina i širina ploda mjerena je šublerom, a mjerili smo po 100 plodova od svake berbe.Hemijski sastav plodova (soka plodova) ispitivan je u Institutu za voćarstvo i vinogradarstvo u Podgorici. Za svaku analizu uzimana su po tri uzorka sa tri lokaliteta.Svaka materija određena je sušenjem na 105° C do konstantne težine.Sadržaj šećera je određivan po metodi Bertranda.Sadržaj ukupnih kiselina određen je titracijom sa NaOH i izražene u jabučnoj kiselini.

Zemljište na kome smo postavljali oglede pripada tipu planinske crnice,koje je plitko,beskarbonatno,kiselo i bogato humusom.Od hranljivih mineralnih materija u zemljištu ispitujemo: lako pristupačni fosfor,kalijum i azot.Hemijske analize zemljišta vršene su u Biotehničkom institutu u Podgorici.Sve važnije karakteristike klimatskih činilaca ovog regiona koristimo iz meteorološke stanice u Plavu.

KLIMATSKI USLOVI

Mjesto na kome smo vršili istraživanja osobina šumske borovnice (Vaccinium myrtillus) je pod uticajem umjereno kontinentalne klime.Karakteriše se planinskom klimom sa snegovitim zimama i svježim letima.Iako je geografski blizu mora,od njega je odvojeno planinskim masivom Prokletija i Komova,pa je uticaj Jadranske klime na reon beznačajan.Od
meteoroloških činilaca za šumsku borovnicu su od velikog značaja:temperatura,padavine i relativna vlažnost vazduha.
Negativno stanje mjesečne temperature javlja se u januaru, februaru, martu i decembru.U 1999.god.stanje mjesečne temperature bilo je u januaru -0,2°C,minimalna -13°C , a maksimalna temperatura +11,3°C .Negativne temperature su se u istoj godini javile i u aprilu -2°C , ali je zato obilovalo padavina sa 142 litra/m².Oblačnosti je bilo 72%. Vrlo niske temperature su se javile i u maju mjesecu +3°C ,a srednja mjesečna temperatura je bila +13,8°C ,vrlo malo padavina 27 litara/m², sa srednjom oblačnošću 46% .Takođe , u 1999 god.,temperature su nisko padale i u julu i avgustu .Tako u julu minimalna temperatura je bila +6,8 °C ,srednja +17,8°C, a 24 avgusta temperatura je pala na +5,2°C .Srednja mjesečna temperatura je bila +18,4°C sa malom količinom padavina 30,7 lit/m² i oblačnošću 29%.
U 1999 god. klimatski uslovi su bili dosta dobri za razvoj šumske borovnice pa je kvalitet i kvantitet,odnosno rod bio dobar.Ova godina (2000) se karakteriše sa vrlo oštrom klimom u prva tri mjeseca ,tako da je minimalna temperatura išla i do - 23 ° C , sa visokim sniježnim pokrivačem .

Proljeća i ljeta su obilovala sa visokim temperaturama i do + 38°C

Padavine su bile minimalne, pa se zbog tih činilaca došlo do niskog prinosa šumske borovnice u odnosu na predhodne godine.

Snijeg uglavnom pada od novembra do aprila mjeseca,a u nekim godinama (1999) u oktobru i maju.U prosjeku se godišnje zadržava od 120 - 140 dana .Srednja maksimalna visina pokrivača je od 80 - 120 cm.

Klimatski podaci su uzeti iz Meteo–službe Hidrometeorološkog zavoda Podgorica.
Najbolja klima za borovnicu je ona koja ima blagu zimu,toplo ljeto i dugu sezonu za rast.Iz svega ovoga se vidi da apsolutne minimalne temperature , kao i ukupni klimatski činioci u
ovom području , nijesu ograničavajući faktor za rast i razvoj šumske borovnic

REZULTATI PROUČAVANJA I DISKUSIJA

Rezultati rada prikazani su u tabelama o 1 – 5 .

HEMIJSKE ANALIZE ZEMLJIŠTA
Tabela br.1

Lokalitet PH CaCO3 Organ.mater. P2O5 K 2O
% i humusa % (mg) (mg)
LAZ
(sas.buk.šuma) 5,3 0,0 10,20 1,7 12,1
HRID
(sas.četin.šuma) 4,6 0,0 24,68 1,8 40,6
ORNICE
(sast.trava)otv.ter. 5,1 0,0 18,63 0,95 10,3

Kao što se iz tabele br.1 vidi,zemljište na ovim lokalitetima je kisjelo 4,6-5,3 PH.Najkiselije je na lokalitetu Hrid iz sastojina četinara(4,6 PH).Zemljište je beskarbonatno i humusno.Humusa najviše ima iz četinarske sastojine (24,68 %),a
najmanje u zemljištu iz bukovuh šuma (10,20%). Sadržaj aktivnog fosfora,izraženog u P2O5 je nizak,nešto ga više ima na zemljištu iz
sastojina četinarskih šuma (1,8 mg) i bukovih šuma (1,7 mg) nego na otvorenom terenu.Zemljište je sa kalijumom (izražen preko K2O)
srednje obezbijeđeno na lokalitetu bukovih šuma (12,1 mg) i trava 10,3mg) dok je u četinarskoj šumi sadržaj kalijuma vrlo visok,preko 40,6 mg.
U pogledu hemijskih osobina zemljišta prvo što pada u oči jeste odsustvo kreča i izražena kiselost po cijelom profilu. Kreč se ne pojavljuje ni u podlozi,a kiselost je naročito izražena u aktivnom sloju zemljišta.Velika kiselost je posledica nedostatka kreča i baznih elemenata u zemljištu i podlozi,zatim vlažnije klime i karaktera humusa.
Iz analize zemljišta se može zaključiti da je najbolje zemljište za razvoj borovnice na lokalitetu Hrid,u sastojini četinarskih šuma,pošto je ono najkiselije,ima najveći procenat humusa i najbolje je obezbijeđeno sa osnovnim hranljivim materijama.
FENOFAZE RAZVOJA BOROVNICE

Tabela br.2
Lokal. god. Počet C V E T A NJ E SAZRIJEVANJE Završet
ispit. vegetac. poč.cv. puno cv. poč.saz. poč. berbe vegetac.
LAZ-
(sas.bukov. 1999 1.V 7.VI 13.VI 10.VIII 18.VIII 7.XI
šuma)

2000 26.IV 3.VI 9.VI 6.VIII 14.VIII 3.XI

HRID –
(sast.čet. 1999 28.IV 5.VI 11.VI 8.VIII 15.VIII 15.XI
šuma)

2000 24.IV 1.VI 7.VI 20.VII 28.VII 1.XI
ORNICE-
(sast trava) 1999 22.IV 29.V 6.VI 18.VI 25.VII 29.X
otv.teren

2000 15.IV 22.V 28.V 11.VII 18.VII 25.X

U klimatskim uslovima kakvi su u plavskoj opštini teško je tačno odrediti početak,tok i završetak pojedinih fenofaza razvoja šumske borovnice jer na veoma bliskom rastojanju biljke se nalaze u različitom fenološkom razvoju.Tamo gdje se sniježni pokrivač duže zadržava (gdje su smetovi) fenofaze se javljaju znatno kasnije.Takođe na istom žbunu u isto vrijeme nalaze se cvjetovi i zametnuti plodovi, pa je vrlo teško odrediti koja je fenofaza u toku.
Početak vegetacije raniji je kod borovnica na otvorenom terenu, jer se na tim mjestima snijeg najpre otopi.Zato se na otvorenom terenu i ostale fenofaze ranije odvijaju.
Razlike u fenofazama između borovnice u sklopu bukovih i četinarskih šuma uslovljene su gušćim sklopom četinarskih šuma i dužim zadržavanjem snijega na tom terenu.

U fenofazi cvetanja naveden je datum početka i punog cvetanja. Borovnice su u prosjeku cvetale od 22.maja do 7.juna.
Sazrijevanje plodova (berba) je u prosjeku bila od 20.jula do 20.avgusta,a berba se obavljala u tri navrata (svaka tri dana).

Vegetacija se obično završavala u prvoj polovini novembra,mada u nekim godinama ispitivanog perioda,snijeg je padao prije opadanja listova (tako je bilo u 1999.god.)

VISINA ŽBUNA I GODIŠNJI PRIRAST LASTARA

Tabela br.3
Lokalitet Godina visina žbuna dužina jednogod.lastara
ispitivanja (u cm ) ( u cm )
LAZ-
(sast.buk.šuma) 1999 28,20 6,20

2000 26,70 5,70
HRID-
(sast.čet.šuma) 1999 35,10 7,15

2000 34,20 6,35
ORNICE-
(sast.tr.otv.ter.) 1999 16,15 5,10

2000 14,70 4,30

Borovnica je listopadni žbun,visok obično 10-50 cm, rijetko se sreću veće visine.Žbun je razgranat,a grananje se vrši pod malim uglom. Višegodišnja stabla su valjkasta,sive boje,zdrvenjena i elastična,bez lisnih i cvjetnih pupoljaka.Ponekada ova biljka formira advantivne pupoljke koji daju nove izdanke i tako se žbun širi.

Iz tabele br.3 se vidi da su najvisočiji žbunovi na lokalitetu Hrid (35,10cm),u sastojini četinarskih šuma,a najniži na otvorenom terenu na lokalitetu Ornice (14,70cm).
Žbunovi su obično veći ako se nalaze na zasenjenim mjestima, jer se tada bore za veće osvjetljenje i životni prostor.

Ljetorasti šumske borovnice su uglastog oblika,zelene boje, različite dužine i debljine.Jednogodišnji prirast u ispitanom periodu se kretao od 4,30 do 7,15cm.

Cvijet borovnice je dvopolan.Sastoji se iz 5 čašičnih listića koji su mali i jedva primjetni i 5 kruničnih listića koji su bledocrvenkaste boje,međusobno srasli i formiraju oblik polulopte.
U cvijetu je 8-10 prašnika koji su međusobno spojeni.Anteri su blijedo žute boje.Tučak je duži od prašnika (heterostilija).

POMOLOŠKE KARAKTERISTIKE PLODA

Tabela br.4
Lokalitet Godina Masa Visina ploda Širina ploda
ispitivanja (tež.pl.u gr.) ( u cm ) ( u cm )
LAZ-
(sast.buk.šuma) 1999 0,375 0,78 0,85

2000 0,319 0,77 0,83
HRID-
(sast.čet.šuma) 1999 0,308 0,75 0,86

2000 0,306 0,73 0,84
ORNICE-
(sast.trava) 1999 0,330 0,75 0,82

2000 0,285 0,70 0,81

Plod borovnice je bobica okruglastog oblika kod koje je širina veća od visine.Plave je boje,a ima varijateta koji imaju zatvoreniju boju – skoro crnu.
Plod je prekriven sivkastim pepeljkom.Na vrhu ploda se nalazi vrlo karakteristično čašično udubljenje.Kao što se iz tabele br.4 može vidjeti veličina i oblik ploda manje su promjenjivi i variranje je u zavisnosti od lokaliteta.

Najkrupnije bobice su bile na Lazu – sastojina bukovih
šuma. masa (težina) bobice u ispitivanom periodu je varirala i to kako po godinama,tako i po lokalitetima.

Najveća masa bobica bila je na Lazu u sastavu bukovih šuma (0,375 gr.),a najmanja na otvorenom terenu (0,285 gr.) . Prosečna visina ploda bila je 0,75 cm,a širina 0,84 cm.

HEMIJSKI SADRŽAJ PLODOVA

Tabela br.5
Lokalitet Godina Suva Ukupne Ukupni Invertni Odnos šećera š
ispitivanja materija kiseline% šećer% šećer% i kiseline k
LAZ-
(sas.b.š.) 1999 17,98 1,03 10,36 10,02 10,06

2000 19,95 0,970 12,50 12,20 12,81

prosjek 18,96 1,00 11,43 11,11 11,43
HRID-
(sas.č.š.) 1999 17,35 1,062 9,25 8,95 8,70

2000 19,20 0,945 12,60 12,40 13,30

prosjek 18,28 1,003 10,92 10,67 10,89
ORNICE-
(sas.trava) 1999 22,35 1.02 11,56 11,40 11,33
-18-
2000 23,80 0,840 13,15 12,95 15,65

prosjek 23,07 0,93 12,35 12,17 13,80

ukupni prosjek u % 20,10 0,978 11,57 11,32 12,04

Najvažnija hemijska svojstva plodova borovnice prikazana su u tabeli br.5.Iz iznetih rezultata vidi se da je dosta izraženo variranje hemijskih osobina,kako po godinama,tako i po lokalitetima.Najveća količina suvih materija bila je u lokalitetu
Ornice na otvorenom terenu (23,80%), a najmanja na hridu u sastojini četinarskih šuma (17,35%).Procenat suve materije vidljivo je veći kod plodova borovnice koja raste na otvorenom terenu (u sastavu trava),nego kod onih koji se nalaze u sklopu bukovih šuma. Takođe se može vidjeti da se veći procenat suvih materija kod plodova borovnice iz bukove šume nego kod borovnice iz četinarskog sklopa.Ove razlike se mogu objasniti većom količinom sunčeve svjetlosti i toplote na otvorenom terenu ,a takođe i bukovoj šumi koja je ređeg sklopa od četinarske šume.
Najviše ukupnih kiselina bilo je kod plodova borovnice iz sklopa četinarskih šuma Hrid (1,062%),a najmanje u plodovima sa otvorenog terena (sastojina trava) (0,840%).
Variranje ukupnog šećera više je izraženo po godinama,nego po lokalitetima.Najveća količina šećera je bila kod plodova borovnice iz sastojine trava – otvoreni teren Ornice (13,15%), a najmanje u lokalitetu Hrid u sklopu četinarskih šuma (9,25%).Ukupnog šećera u prosjeku je bilo 11,57% , a invertnog 11,32%.Invertnog šećera je najviše bilo u plodovima sa otvorenog terena Ornice (12.95%),a najmanje iz plodova u sastojini četinarskih šuma – Hrid (8,95%).
Odnos šećera i kiselina je bio najveći na lokalitetu Ornice – u sastojini trava – otvoreni teren (15,65%), a najmanji na lokalitetu Hrid – sastojina četinarskih šuma (8,70%).

ZAKLJUČAK

Na osnovu naših izučavanja šumske borovnice (Vaccinium myrtillus L.) u uslovima Plavske opštine u Crnoj Gori mogu se izvesti sledeći zaključci:

-šumska borovnica je u ovom kraju dosta rasprostranjena.Nalazi se u zajednici sa travama na otvorenom terenu i u sastojinama četinarskih i bukovih šuma;

-zemljišta na kojima se borovnica razvija su plitka,kisjela, beskarbonatna, sa visokim procentom humusa.Siromašna su sa fosforom,sa kalijumom su srednje obezbijeđena,osim zemljišta iz četinarske šume, koje je bogato sa ovim elementom;

-početak vegetacije varira po lokalitetima i godinama.U prosjeku početak vegetacije je krajem aprila i početkom maja mjeseca.Cvjetanje počinje u prosjeku od kraja maja do sedmog juna.Sazrijevanje plodova (berba) je u prosjeku bilo od dvadesetog jula do dvadesetog avgusta. Završetak vegetacije je od kraja oktobra do prve polovine novembra, a snijeg često padne i prije opadanja lišća;

-plodovi borovnice sadrže u prosjeku : suve materije 20,10 , ukupnih kiselina 0,978% ,ukupnih šećera 11,57% .Indeks odnosa šećera i kisjelina u prosjeku je 12,04 ;

-borovnica u četinarskoj šumi ima najbujnije žbunove , najduže jednogodišnje lastare , plodovi sadrže najveće količine
šećera i kiselina. u sklopu četinarskih šuma nalaze se i najveće količine borovnica što znači da im takvi uslovi najviše odgovaraju;

-radi potpunijeg iskorištavanja ove divlje voćke, trebalo bi registrovati sva njena područja na teritoriji Jugoslavije, konkretno plavske opštine i detaljno je proučavati . Šumska borovnica ima više eko i biotipova koji bi mogli da posluže kao početni materijal u procesu oplemenjivanja;

-neophodno je iskoristiti divlju borovnicu kao podlogu bezvirusnog sadnog materijala te na osnovu otpornosti na niske temperature i veličinu plodova pristupiti oplemenjivanju u cilju dobijanja našeg autohtonog sortimenta,jer borovnica ne podnosi visoke temperature niti niže od –30° C, što ukazuje da biljne bolesti,tj.bolesti na borovnici nijesu manifestovane kao kod kultivisanih vrsta.

Jedan od primijenjenih metoda sastoji se u uobičajenom nalaženju razlika u prinosu po stablu.

Drugi metod bazirao bi se na izračunavanju sjemenki u plodu i veličini ploda,te na temelju broja sjemenki utvrditi mogućnost oplemenjivanja.

Najuočljiviji je metod praćenja rodnosti divlje borovnice sa konstatacijim da kod ove voćne vrste nema alternativnog rađanja, izuzetak su ekstremna kolebanja koja u selekciji i oplemenjivanju ne bi imala uticaja.

Dževdet Muminović
dpl.ing agronomije
specijalista pomolog

TREBA KUPOVATI BOROVNICE SA PROKLETIJA

Plav, 15. jula - Budući da se ovih dana mnogo piše o „Fruktalu” i njegovim sokovima od borovnice, kao i o radioaktivnim sastojcima koji su pronađeni nakon stručne analize, ing. DZevdet Muminović, specijalista pomolog iz Plava, prvi stručnjak iz ove oblasti u ovom kraju, kaže, da je to tačno, jer mnoge zemlje koje se bave preradom, vrše uvoz sirove borovnice iz nekih zemalja, čiji borovnjaci nijesu zaštićeni od tzv. radioaktivnog „udara”. Vjerovatno je slovenački „Fruktal” jedan od uvoznika sirove borovnice sa tih područja, zbog čega je i došlo do prisustva radioaktivnih sastojaka u njihovim sokovima od borovnice, naglašava ing. Muminović.
Obzirom da je područje plavske opštine po površini, rodu i otkupu, najbogatije, ne samo u Crnoj Gori, već i na Balkanu, i da u jednoj sezoni rod borovnice može biti od sto do 150 tona, a ponekad i mnogo više, onda se moraju stvoriti uslovi za njeno organizovanije branje, otkupljivanje, preradu i plasman na evropskom tržištu, čija je potražnja dva do tri puta veća od ponude, kaže ing. Muminović.
Zato je neophodno, nastavlja priču ing. Muminović, da opština Plav, Ministarstvo poljoprivrede u Vladi RCG i drugi subjekti u Crnoj Gori, stvore sve uslove za izgradnju hladnjače i pratećih sadržaja, kapaciteta od sto tona za borovnicu i druge šumske plodove, jer je borovnica sa Prokletija, prema svim dosadašnjim stručnim analizama, najzdravija i vrhunskog je kvaliteta. Da je borovnica i hrana i lijek, govori podatak, da ona godinama služi kao zaštita od raznih malignih oboljenja, čiji plod ima specifično dejstvo.

R. Gruda
(Izvor Pobjeda)